Kolekcja Kocyana w Kuźnicach

Tak historia zatoczyła koło. Część zbiorów Antoniego Kocyana, przekazana dla Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego, znalazła godne miejsce w odnowionej XIX-wiecznej wozowni na terenie zespołu dworsko-parkowego w zakopiańskich Kuźnicach. To w Kuźnicach 20-letni Kocyan nauczył się preparować pierwsze okazy fauny tatrzańskiej dla kolekcji Edwarda Homolacsa. Już wówczas był to pokaźny zbiór wypchanych ptaków.

Kocyan pracował z dużym zapałem, ponieważ od dziecka interesował się zoologią. Zajęciom tym poświęcał czas wolny od pracy w dyrekcji huty, gdzie zatrudniony był na stanowisku magazyniera. Dopiero po kilku latach, kiedy po skaleczeniu oka został skierowany do służby leśnej, mógł poświęcić się całkowicie tym zajęciom i założyć własną kolekcję. W sumie w ciągu kilkudziesięciu lat pracy w charakterze podleśniczego i leśniczego, początkowo w Dolinie Kościeliskiej, potem w Orawicach, a następnie w Zubercu, spreparował około 7000 okazów. Większość z nich została przekazana do muzeów: na Zamku Orawskim, w Popradzie, Budapeszcie, Berlinie, Londynie, Lwowie, Warszawie i Krakowie. – Kolekcję dla Muzeum Tatrzańskiego Kocyan przygotowywał dwa lata, a przywieziona została przez niego na furkach do Zakopanego 26 lipca 1888 roku. Przekazał ją z dużym upustem, za cenę 672 złotych reńskich i 47 centów – mówiła na wernisażu wystawy Teresa Jabłońska, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego. W sumie było to około 300 okazów, które Kocyan przez 5 dni ustawiał w dwóch szafach w jednym z dwóch wynajętych przez Towarzystwo Tatrzańskie pokoi w domu Jana Krzeptowskiego przy Krupówkach. Zbiór przyrodniczy Kocyana i kolekcja etnograficzna z terenu Zamagurza Spiskiego, przekazana przez Stanisława Drohojowskiego, właściciela Czorsztyna, stanowiły zalążek Muzeum Tatrzańskiego. Otwarcie muzeum nastąpiło 1 lipca 1889 roku, a był na nim obecny m.in. Tytus Chałubiński Starania Adolfa Scholtze, który inicjatywę utworzenia tej placówki wspierał także finansowo, zostały uwieńczone sukcesem.

W 1892 roku zbiory zostały przeniesione do zbudowanego w ciągu 4 miesięcy drewnianego budynku muzeum u zbiegu obecnych ulic Zamoyskiego i Chałubińskiego. Murowany gmach Muzeum Tatrzańskiego przy Krupówkach, zbudowany w stylu zakopiańskim, został oddany do użytku 23 lipca 1922 roku. Udostępniono w nim dwie sale wystawowe – etnograficzną na parterze i przyrodniczą na I piętrze. Kustoszem działu przyrodniczego, gdzie mieściła się duża ekspozycja geologiczna i oraz zbiory Kocyana, został Konstanty Stecki. Kolekcja Kocyana eksponowana była w dziale przyrodniczym aż do 2004 roku. Od tego roku, dzięki dyrekcji TPN, znalazło się dla niej właściwe miejsce w Kuźnicach.

Wernisaż wystawy Kolekcji Antoniego Kocyana odbył się w maju z udziałem jego wnuków – Ludovita i Jaroslava, a także synowej Antoniego oraz konsula generalnego Słowackiej Republiki w Krakowie – Ivana Horského i sekretarza Euroregionu Tatry z Kieżmarku – Milana Nevlazla. Wymienionych, a także licznie przybyłych gości i pracowników parku przywitał Paweł Skawiński, dyrektor TPN. Z kolei Teresa Jabłońska, dyrektor Muzeum Tatrzańskiego, przypomniała starania o pozyskanie tych zbiorów, a także w skrócie dzieje kolekcji. Większość ekspozycji stanowią ptaki – zarówno te pospolite w Tatrach, jak również rzadkie lub takie, których już nie ma. W kilku gablotach są także ssaki tatrzańskie, a wśród nich największe, cieszące się zainteresowaniem zwiedzających: niedźwiedź, kozica, świstak i jeleń. W okresie wakacyjnym zwiedza wystawę od 300 do 600 osób dziennie.

Ludovit Kocyan opowiadał o swoim dziadku

W archiwum rodzinnym Kocyanów zachowało się wiele dokumentów, fotografii, pamiątek i zapisków po Antonim, nestorze rodu. Na prezentacji poprzedzającej otwarcie wystawy Ludovit, wnuk Antoniego mieszkający na Słowacji, przypomniał postać swego dziadka.

Antoni Kocyan urodził się 8 sierpnia 1836 roku w Makowie Podhalańskim. Jego ojcem był Józef Kocyan, organista i nauczyciel w miejscowej szkole, a matką Katarzyna z Kapuścińskich, której ród wywodził się z Francji. Ukończył szkołę podstawową, a potem kształcił się w Wadowicach. Miał zostać księdzem, jednak już wtedy bardzo kochał przyrodę, a szczególnie zwierzęta, i obserwował ich zachowania. Zrezygnował z dalszego kształcenia się, przybył do Zakopanego w 1856 roku i zatrudnił się jako magazynier w hucie żelaza u Homolacsów. Pracował tam do 1863 roku. Razem z Homolacsami walczył w Powstaniu Styczniowym, co zbliżyło go do właścicieli Kuźnic. W tym samym roku, po wypadku, w czasie którego Kocyan skaleczył oko, Homolacs, znając jego zainteresowania fauną, zaproponował mu stanowisko leśniczego w Dolinie Kościeliskiej, gdzie pracował do 1869 roku. W tym czasie ożenił się. Jego pierwsza żona pochodziła z Kęt – miał z nią czworo dzieci – Helenę, Zofię, Edwarda i Henrykę. Chłopiec niedługo potem zmarł. W 1970 roku dostał propozycję pracy w dobrach Komposesoratu Orawskiego, na stanowisku podleśniczego. Z żoną oraz trzema małych córkami zamieszkał w Orawicach, w skromnej leśniczówce. Dwa lata wcześniej powstało na Zamku Orawskim muzeum, do którego Kocyan przekazał część swoich zbiorów.

W Orawicach pracował 15 lat, do 1885 roku. W okolicy żyły różne gatunki ptaków, nie brakowało też grubszej zwierzyny, więc pracy miał mnóstwo. Odwiedzali go uczeni, przedstawiciele różnych muzeów, a także ludzie kultury i sztuki. Dla wszystkich leśniczówka była otwarta i gościnna. W Orawicach utopiła się w rzece Henryka, najmłodsza córka z pierwszego małżeństwa.

W 1885 roku przeniósł się do leśniczówki w Zubercu, gdzie pracował jeszcze 25 lat. Tam również często odwiedzali go naukowcy, głównie ornitolodzy, z Węgier, Słowacji i Polski. Byli też u niego m.in. Henryk Sienkiewicz, Helena Modrzejewska, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Wojciech Kossak, Stanisław Barabasz. Kocyan ożenił się ponownie i z drugą żoną miał trójkę dzieci – dwie córki i syna Antoniego, który był ojcem Ludovita i Jaroslava. W 1910 roku przeprowadził się do Mokradzi koło Dolnego Kubina, gdzie zmarł 22 grudnia 1916 roku.

Antoni Kocyan był nie tylko znakomitym preparatorem, ale również świetnym znawcą fauny tatrzańskiej. Na jej temat publikował prace naukowe. Od 1870 roku aż do śmierci niezwykle skrupulatnie prowadził też dziennik. Zapisywał w nim obserwacje zoologiczne, stan pogody oraz każdy spreparowany okaz. Jego zbiory faunistyczne są ozdobą wielu muzeów, a kolekcja w kuźnickiej wozowni jest unikatowa i godna zwiedzenia.

Apoloniusz Rajwa

Wystawę można zwiedzać codziennie w godz. 9-17
Adres: Zakopane – Kuźnice 1. Zespół dworsko-parkowy TPN