Góral z Loyola

- A potrafi pani mówić po góralsku? - pytanie w administracji na wydziale kardiologii inwazyjnej szpitala Uniwersytetu Loyola w Chicago mocno mnie zaskakuje. Szybko okazuje się, że moja rozmówczyni pochodzi z Tarnowa. Szef wydziału lubi otaczać się Polakami i jego rodzimy język nie jest tu niczym dziwnym. Wszyscy też wiedzą, że prof. Fred Leya (bo tak w zamerykanizowanej wersji brzmi nazwisko kardiologa) jest góralem. Jak się okazuje, czasem słychać tu nawet gwarę podhalańską. Wtedy, gdy profesor rozmawia ze swoim ojcem.

- Mój dziadek z Koniówki był w Chicago jeszcze przed I wojną światową - zaczyna chwilę później swoją opowieść prof. Ferdynand Leja, który szefuje na kardiologii inwazyjnej na Uniwersytecie Loyola. Gdy dziadek zarobił trochę dolarów w USA, wrócił na Podhale, kupił ziemię i gazdował. Z przerwą w czasie I wojny światowej, kiedy wcielony do armii austriackiej, dotarł aż do Alp, gdzie podczas jednej z bitew został ranny.

- Moi rodzice byli rolnikami, gazdowali w Koniówce. Mama była bardzo utalentowana artystycznie - opowiada. Za Ocean najpierw wyemigrował ojciec profesora, a potem za nim wyjechała żona.

Ferdynand przeniósł się z Podhala do Krakowa, kiedy miał 10 lat. Pod Wawelem kończył podstawówkę, potem słynne Liceum u Pijarów, a następnie studia medyczne.

Do USA przyjechał pierwszy raz w 1976 r., po 5 roku studiów (wtedy  studia medyczne trwały 6 lat). Zdał tu pierwsze egzaminy medyczne i wrócił do Krakowa. Po skończeniu studiów powrócił za Ocean, w uniwersyteckim szpitalu Colombus rozpoczął rezydenturę na internie. Zdawał świetnie egzaminy, szybko został doceniony, po 3 latach był tu już szefem rezydentury.

Potem za sprawą dra Rolfa Gunnara, ojca chicagowskiej kardiologii, trafił na Loyola University Chicago Stritch School of Medicine, gdzie pracuje do dzisiaj. - Dr Gunnar wybrał sobie 5 najlepszych studentów, wśród których znalazłem się także ja. Pracowaliśmy pod jego okiem. Robiliśmy pionierskie operacje bez otwierania klatki piersiowej - wspomina. Uczestniczył w nowatorskim wtedy programie "angioplasty", czyli tzw. balonikowania. -  Stent był wprowadzony do wnętrza naczynia krwionośnego za pomocą cewnika balonikowego, powodując rozszerzenie naczynia - tłumaczy. Nowatorska metoda miała wtedy wielu przeciwników wśród uznanych kardiologów, którzy preferowali operacje na otwartym sercu. - Dopiero, kiedy ówczesny szef kardiochirurgów inwazyjnych sam miał zawał i nie chciał iść na operację, ja wykonałem bardzo trudną operację angioplasty, zabieg się udał, a nasza pozycja dzięki temu bardzo się zmieniła - wspomina. Od tego czasu przez ostatnich 30 lat w każdym tygodniu wykonuje takich operacji około dziesięciu.

Obecnie uczestniczy w kolejnych rewolucyjnych badaniach. Do tej pory wymiana zastawki wiązała się z rozcięciem aorty, przez którą dalej chirurg dostawał się do serca. Dzięki wymyślonej na potrzeby marynarki wojennej sprężynce wykonanej z niklu i tytanu, taka operacja również może odbyć się bez skalpela. - Gdy sprężynkę się zamrozi - zmniejsza się, gdy się ją rozgrzeje - zwiększa swoją objętość - tłumaczy prof. Leja. Tę prostą fizyczną zasadę wykorzystują medycy. Sprężynkę umieszczoną w specjalnej tubce transportuje się przez żyły i tętnice do serca, tam po odpowiednim ogrzaniu sprężynka się rozszerza. Taka zastawka nazywa się Core Valve.

Kiedyś wiedza o niej dostępna była tylko dla wojska, kiedy jednak została odtajniona, rozpoczęły się nad nią badania na szeroką skalę. W programie uczestniczy 40 wybranych szpitali w USA, wśród nich jako jedyny w Illinois - Uniwersytet Loyola. Centrum znajduje się w Harvardzie. Nad badaniami w Chicago czuwa właśnie prof. Leja. Pierwszą taką operację wykonał 2,5 roku temu, pacjentką była Polka. Dziś ma za sobą już ok. 60 takich zabiegów, wykonywane są one głównie u bardzo ciężko chorych pacjentów, którzy mają niewielkie szanse na przeżycie.

- Tu, przeciwnie niż w Polsce, operuje się ludzi nawet bardzo starych, zdarzało mi się operować nawet 101-latka. Nie patrzy się na metrykę, ale na to, jak człowiek funkcjonuje, w jakiej jest kondycji - podkreśla. Wspomina jednego ze swoich pacjentów, który przeniósł się do Polski. - Zachorował i trafił do szpitala w Krakowie. Ze względu na podeszły wiek nie chcieli go zoperować. Mimo złego stanu zdrowia wsiadł do samolotu i przyleciał do Chicago. Ponaprawialiśmy jego serce i wrócił szczęśliwy do Polski - opowiada.

Lekarzami będą jego dzieci. Grzegorz studiuje na Harvardzie, jest już po 4-letnich studiach medycznych, teraz studiuje biznes i administrację, co pozwoli mu być nie tylko lekarzem, ale także  menadżerem systemu zdrowotnego. Marysia skończyła na Yale University biologię, teraz jest na studiach medycznych na Northwestern University Chicago, w przyszłości chce zostać pediatrą. Wyznaje, że edukacja dzieci jest tu bardzo droga, do tej pory pochłonęła z rodzinnego budżetu milion dolarów

Prof. Leja z sentymentem wspomina Podhale i Kraków. W Koniówce stoi po rodzicach dom, w którym nikt nie mieszka. Dawniej częściej odwiedzał z dziećmi rodzime strony. Mówił, że dużo chodził po Tatrach. Odwiedzał Dolinę Lejową, która należała do jego przodków. - Dostaliśmy ją za zasługi od króla Batorego, ale komuniści nam ją odebrali - mówi. Lubił też wypady do Doliny Chochołowskiej, na Czerwone Wierchy, Świnicę. Teraz na narty jeździ w Colorado. - Są bardziej masywne od Tatr, ale nie mają tego uroku - podkreśla.

Mimo że jest bardzo zapracowany, czasem wpada na imprezy Związku Podhalan w Chicago, jak się dowiaduję (nie od niego), wspiera też finansowo różne podhalańskie inicjatywy.

Beata Zalot